Ekoschematy – teoretycznie dobrowolne, praktycznie konieczne?

2023 rok przyniesie spore zmiany w dopłatach bezpośrednich — znika dotychczasowa płatność za zazielenienie, a pozostałe dopłaty wcale nie zrekompensują tej zmiany. Jedyną możliwością odzyskania utraconych środków będzie realizacja dobrowolnych ekoschematów. Podpowiadamy, jak się do tego przygotować.

Ekoschematy — na czym polegają nowe dopłaty bezpośrednie?

Ekoschematy — jedna z największych zmian w nowym rozdaniu unijnych funduszy. To zestaw dobrowolnych dla rolników działań na rzecz klimatu, środowiska i dobrostanu zwierząt, których realizacja ma przynosić gospodarstwom korzyści finansowe w postaci dodatkowych dopłat. Warto tutaj doprecyzować kilka najważniejszych kwestii:

• po pierwsze — pieniądze na płatności z tytułu realizacji ekoschematów to nie są dodatkowe fundusze dołożone do budżetu dopłat bezpośrednich. Wręcz przeciwnie — pieniądze na ten cel wyjęto z budżetu dopłat bezpośrednich. 
• po drugie — rezygnacja z ekoschematów oznacza dopłaty niższe o ok. 25% od średniej (i od obecnego poziomu), co oczywiście stawia dobrowolność ich realizacji pod dużym znakiem zapytania.

Planowana do wydatkowania kwota na ekoschematy wynosi 4,33 mld euro, co stanowi 25% koperty finansowej płatności bezpośrednich (17,33 mld euro).
Skoro więc przyjdzie się z ekoschematami zmierzyć, warto zaplanować ich dobór tak, aby realizacja stanowiła swoisty kompromis: nie ograniczała normalnej produkcji i nie wymagała zbyt wysokich nakładów, a jednocześnie dawała jak największe korzyści finansowe dla gospodarstwa.

Rodzaje dostępnych ekoschematów

Jest z czego wybierać! I to jest akurat dobra wiadomość — do dyspozycji rolników będzie 6 ekoschematów. Będą one związane z:

• obszarami z roślinami miododajnymi,
• prowadzeniem produkcji roślinnej w systemie Integrowanej Produkcji Roślin,
• biologiczną ochroną upraw,
• retencjonowaniem wody na trwałych użytkach zielonych,
• dobrostanem zwierząt,
• rolnictwem węglowym i zarządzaniem składnikami odżywczymi w glebie.

Zdaniem doradców Agraves ekoschemat dotyczący rolnictwa węglowego jest najbardziej atrakcyjny z punktu widzenia polskiego rolnictwa.

Ekoschematy związane z rolnictwem węglowym — możliwe warianty

Ekoschemat związany z rolnictwem węglowym i zarządzaniem składnikami odżywczymi w glebie kierowany jest głównie do tych gospodarstw rolnych, w których prowadzona jest produkcja roślinna. Rolnik może skorzystać w tym przypadku następujących wariantów objętych wsparciem:

• ekstensywne użytkowanie TUZ z obsadą zwierząt,
• międzyplony ozime/wsiewki śródplonowe,
• opracowanie i przestrzeganie planu nawożenia – wariant podstawowy i wariant z wapnowaniem,
• zróżnicowana struktura upraw,
• wymieszanie obornika na gruntach ornych w ciągu 12 godzin od aplikacji,
• stosowanie płynnych nawozów naturalnych innymi metodami niż rozbryzgowo,
• uproszczone systemy uprawy,
• wymieszanie słomy z glebą.

Jakie warunki i zobowiązania kryją się pod każdą z poniższych opcji?

Ekstensywne użytkowanie TUZ z obsadą zwierząt

Ten ekoschemat dotyczy gospodarstw utrzymujących tzw. zwierzęta trawożerne (bydło, owce, kozy, konie), które są wypasane na TUZ-ach. W tym wypadku istotne jest, by obsada zwierząt trawożernych w gospodarstwie wynosiła co najmniej 0,3 DJP/ha TUZ i maksymalnie nie więcej niż 2 DJP/ha TUZ w okresie wegetacyjnym roślin. Warto zwrócić uwagę, że w trakcie realizacji tego ekoschematu obowiązuje zakaz przeorywania TUZ.

Międzyplony ozime/wsiewki śródplonowe

Ten wariant ogranicza wymywanie składników pokarmowych oraz zwiększa zawartość substancji organicznej w glebie. Zachodzi tu pochłanianie dwutlenku węgla poprzez wiązanie go w materii organicznej. Należy tu zadbać o:

1. utrzymywanie roślin w postaci: 

• wsiewek roślin bobowatych drobnonasiennych,
• mieszanek z udziałem roślin bobowatych drobnonasiennych w uprawie głównej
• międzyplonów ozimych w formie mieszanek utworzonych z co najmniej 2 gatunków roślin, wysianych w terminie do 1 października i utrzymywanych, co najmniej do 15 lutego następnego roku. 

W okresie utrzymania międzyplonu ozimego dopuszcza się jego mulczowanie, jednak nie wcześniej niż po 15 listopada.

2. zakaz stosowania środków ochrony roślin: 

• na międzyplonach ozimych — przez cały okres ich utrzymania; 
• w przypadku wsiewek śródplonowych — od momentu zbioru uprawy głównej przez co najmniej 8 tygodni lub do momentu wysiewu kolejnej uprawy głównej.

Opracowanie i przestrzeganie planu nawożenia

Wariant ten ma służyć właściwemu zarządzaniu nawożeniem dostosowanym do zasobności gleb w niezbędne składniki oraz potrzeb roślin z wykorzystaniem analizy gleby i systemów wspomagania decyzji w zakresie nawożenia. Wyróżnia się tutaj dwie opcje:

• wariant podstawowy — opracowanie i przestrzeganie planu nawozowego do powierzchni gruntów ornych i trwałych użytków zielonych w gospodarstwie, opartego na bilansie azotu oraz chemicznej analizie gleby, określającego dawki składników pokarmowych,
• wariant z wapnowaniem — rozszerzony o zastosowanie wapnowania, którego potrzeba wynika z przeprowadzonych w ramach wariantu podstawowego badań gleby, przy czym wsparcie do wapnowania przysługuje do powierzchni gruntów w gospodarstwie o pH poniżej lub równej 5,5, na których wykonywany jest zabieg wapnowania. Wsparcie w zakresie wapnowania do poszczególnych działek rolnych przysługuje nie częściej niż raz na 4 lata.

Zróżnicowana struktura upraw

Taka praktyka ma poprawić jakości gleby i odbudować materię organiczną poprzez wzbogacenie struktury upraw o gatunki roślin, które wpływają zarówno na dodatni bilans materii organicznej, jak i na zwiększanie się różnorodności biologicznej. 

Wymagana jest tutaj uprawa co najmniej 3 różnych upraw na gruntach ornych w gospodarstwie, przy czym trzeba łącznie spełnić poniższe warunki:

• udział głównej uprawy w strukturze zasiewów nie przekracza 65%, a udział najmniejszej uprawy, nie może być mniejszy niż 10%,
• co najmniej 20% w strukturze zasiewów stanowią: uprawy gatunków roślin mających pozytywny wpływ na bilans glebowej materii organicznej,
• udział łącznie zbóż i rzepaku w strukturze zasiewów nie przekracza 65%,
• udział upraw mających ujemny wpływ na bilans materii organicznej nie przekracza 30%.

Wymieszanie obornika na gruntach ornych w ciągu 12 godzin od aplikacji

Celem wdrożenia tego ekoschematu jest ograniczenie emisji amoniaku do atmosfery. Decydując się na ten wariant trzeba zadbać o:

• wymieszanie określonej ilości obornika z glebą maksymalnie w ciągu 12 godzin od jego aplikacji na gruncie ornym,
• potwierdzenie realizacji tej praktyki za pomocą tzw. zdjęcia geotagowanego przy wykorzystaniu aplikacji udostępnionej przez ARiMR.

Stosowanie płynnych nawozów naturalnych innymi metodami niż rozbryzgowo

Podobnie jak powyżej, ten ekoschemat ma ograniczyć emisję amoniaku do atmosfery. O co należy zadbać w tym wypadku? Wymagane jest tu stosowanie określonej ilości płynnych nawozów naturalnych innymi metodami niż rozbryzgowo na gruntach ornych i trwałych użytkach zielonych.

Zainteresowani tym ekoschematem mogą wziąć udział w naborze na ochronę wód przed azotanami. W ramach tego działania można zakupić wóz asenizacyjny z aplikatorami doglebowymi. Dzięki temu możliwe jest połączenie dwóch korzyści, czyli otrzymanie min. 50% dofinansowania na zakup sprzętu, który następnie zostanie wykorzystany do realizacji powyższego ekoschematu. Zapraszamy do lektury naszego poprzedniego wpisu: jak otrzymać 150 tys. zł na ochronę wód przed azotanami.

Uproszczone systemy uprawy

Ideą jest wsparcie konserwującej uprawy roli, której głównym celem jest zachowanie naturalnych zasobów przyrody przy równoczesnym osiąganiu zadowalających plonów. Wymagania są tutaj następujące:

• na gruntach ornych uprawa roślin prowadzona jest w formie uprawy konserwującej bezorkowej lub uprawy pasowej (strip – till), przy czym: zabiegi uprawowe wykonywane są z odstąpieniem od uprawy płużnej w zespole uprawek pożniwnych i przedsiewnych,
• po zbiorze uprawy pozostawia się na polu całość resztek pożniwnych w formie mulczu.

Wymieszanie słomy z glebą

W tym ekoschemacie chodzi o wykorzystanie słomy do utrzymywania lub zwiększania poziomu zawartości materii organicznej i składników pokarmowych w glebach. W tym wariancie trzeba zadbać o rozdrobnienie i wymieszanie całej słomy z glebą lub jej przyoranie po zbiorze plonu głównego na gruntach ornych.

Ekoschematy i ich realizacja — o co trzeba zadbać?

By poprawnie wywiązać się z realizacji ekoschematów, nie wystarczy sama deklaracja — trzeba będzie to jeszcze udokumentować. W jaki sposób? W zależności od wybranych ekoschematów konieczne będzie m.in. ewidencjonowanie:

• wykonywanych zabiegów ochrony roślin, 
• nawożenia, 
• terminu wysiewu międzyplonów, 
• siewu i zbioru upraw głównych, itp. 

Dokumentowanie ekoschematów to jednak tylko część wymagań administracyjnych związanych z nowym rozdaniem dopłat bezpośrednich. Aby sięgnąć po jakiekolwiek pieniądze, trzeba będzie wywiązać się z przestrzegania wymogów warunkowości. Tu dochodzą dodatkowe obowiązki — związane z terminami wykonywania zabiegów agrotechnicznych, planowaniem zmianowania itp.

Jak łatwo i skutecznie zadbać o realizację zobowiązań?

Opanowanie całej powyższej dokumentacji może wydawać się trudnym zadaniem. Szkoda jednak by dodatkowe pieniądze przepadły na skutek barier administracyjnych. Mając na uwadze wymagania i obowiązki wynikające z nowych dopłat bezpośrednich i ekoschematów oddajemy w ręce rolników elvio. 

elvio to inteligentna aplikacja do zarządzania gospodarstwem stworzona przez zespół doradców Agraves. System stanowi odpowiedź na ciągle zmieniającą się rzeczywistość w zakresie wymaganych dokumentów i obowiązków administracyjnych. elvio posiada moduł produkcji roślinnej, który ułatwia zbieranie danych i wspomaga zarządzanie produkcją polową zgodnie z obowiązującymi wymaganiami. Ponadto stworzyliśmy funkcjonalności, które umożliwiają tworzenie niezbędnych ewidencji dzięki kilku kliknięciom.

Dlaczego warto postawić na elvio?

Kolejne możliwości otrzymania dofinansowania wiążą się z dodatkowymi zobowiązaniami. Nietrudno zatem o to, by utracić kontrolę nad ich dopełnieniem. Decydując się na elvio można gromadzić wszystkie niezbędne dane w jednym miejscu. Dlaczego warto skorzystać ze wsparcia, które daje asystent rolnika? Z elvio:

• dostosujesz zakres funkcjonalności do potrzeb swojego gospodarstwa,
• z łatwością spełnisz wszelkie wymogi administracyjne, dzięki zawsze aktualnym wzorom formularzy i ewidencji,
• dzięki intuicyjnej aplikacji na bieżąco dodasz zdarzenia, które potem kilkoma kliknięciami uzupełnisz z poziomu komputera,
• wszystkie niezbędne dane są zgromadzone w jednym miejscu, a na ich podstawie szybko wygenerujesz zestawienia potrzebne np. na wypadek kontroli,
• w pierwszej kolejności dowiadujesz się o możliwościach uzyskania dotacji dla rolników,
• współpracujesz z zespołem niezależnych doradców rolnych z niemal 20-letnim doświadczniem. 

Elvio to autorski program stworzony przez rolników, dla rolników z myślą o ułatwieniu codziennej pracy i odciążeniu z obowiązków administracyjnych. 

Z elvio przygotujesz się na nadchodzące zmiany i wyzwania:

• nowe dopłaty bezpośrednie i ekoschematy,
• zmiany w IRZ i elektroniczna książka leczenia zwierząt,
• elektroniczna ewidencja śor,
• paszportyzacja żywności,
• Plan Strategiczny dla WPR 2023-2027 oraz KSeF.

Kontakt w sprawie ekoschematów: 

Grzegorz Ignaczewski, Ekspert ds. Wspólnej Polityki Rolnej

tel. 668 476 630, email: g.ignaczewski@agraves.pl

Daria Kosmala, Doradca rolny

tel. 600 828 346, email: d.kosmala@agraves.pl

Kontakt w sprawie elvio:

Roman Zapała, Kierownik Działu B+R

tel. 728 433 569, email: r.zapala@agraves.pl

Zachęcamy do odwiedzenia profilu na Facebooku Agraves. Znajdziesz tam wiele istotnych informacji na temat zmian w przepisach prawnych oraz bieżących naborów.